Glasatelier Edelglas - Vrij werk – kerkelijke kunst

Vrij werk – kerkelijke kunst

Zoals u heeft kunnen lezen bij “over ons” ben ik geïnspireerd door licht, maar ook Licht met een hoofdletter. Voor diverse wedstrijden heb ik ontwerpen gemaakt. De eerste prijs heb ik gewonnen tijdens de ontwerpwedstrijd voor de Koepelkerk in Maastricht.

geheel vrij werk kerkelijke kunst van glas | edelglas geheel vader vrij werk kerkelijke kunst van glas | edelglas geheel geest vrij werk kerkelijke kunst glas | edelglas

Commentaar door Prof.dr. M.J.H.M. Poorthuis, Hoogleraar interreligieuze dialoog Universiteit van Tilburg

De ramen van Maarten Brons: Triniteit.

Een theologische beschouwing.

Het mysterie van de heilige Drieëenheid kan door de menselijke verbeelding maar nauwelijks benaderd worden. Toch hebben kunstenaars door de eeuwen heen terecht geprobeerd om hun inspiratie in dienst te stellen van God die zich openbaart uit de hoge als Vader, ons tegemoet komt in Christus als de Zoon en die in ons woont als heilige Geest. De drie ramen zijn gelijk van grootte en tonen een eigenheid die tegelijkertijd naar elkaar verwijst. Elke andere vorm van de ramen zou een probleem hebben opgeleverd: of een onderschikking van Zoon en Geest of een geheel zelfstandig zijn van de drie personen.Bijzonder gelukkig is de keuze van de kunstenaar voor de jota in alle drie de ramen. Vanouds zagen christelijke kabbalisten daarin zowel de onuitsprekelijke Godsnaam als de Triniteit. Hiermee wordt zowel de eenheid van God benadrukt als de openbaring in Vader, Zoon en Geest. Ook de driehoek symboliseert dat als vanouds.Het begin van Genesis heeft als inspiratiebron gediend, dat is duidelijk te zien: de oerelementen water – vuur – aarde spelen een belangrijke rol en natuurlijk wind/geest.Laten we eens bezien op welke wijze: God de Vader openbaart zich in vuur. Hier kan men ook een verwijzing naar de openbaring van God op de Sinai zien, waar gesproken wordt over rook en vuur. “God is een verterend vuur”, zegt de Schrift.Heel fijnzinnig is het meest linkse raam. De Logos van God die in den beginne bij God is en die scheppend de wereld tot aanzijn bracht, is de Logos waarover de vroege kerkvaders al spreken en die heel de kosmos doordringt, de z.g. “Logos spermatikos”. Deze notie is oerchristelijk, maar kan zweverig “new-age” worden, als een duidelijke band met de menswording van de Logos in Christus zou ontbreken. De kunstenaar laat echter de druppels overgaan in bloeddruppels van Christus. Een moedige en zeer gelovige gestaltegeving van de verzoening in Christus. Anders gezegd: Genesis is hier verbonden met de proloog van Johannes.Wellicht het meest origineel is het meest rechtse raam. De donkere aardkluiten verbinden zich met de Geest van God om zo tot schepping van de mens te worden: materie en geest samen. Maar deze mensengestalte die bij de twee andere ramen te concreet zou werken verwijst hier juist naar de Geest , “qui locutus est per prophetas”. Het is de Geest die door mensen spreekt, zoals we ook op het Pinksterfeest weten, waar de taal wordt gesproken die alle talen te boven gaat.We weten het uit de profetie van de profeet Joël: zonen en dochters zullen profeteren. Wonderlijk hoe de kunstenaar juist bij de Geest voor de mensengestalte heeft gekozen. Ook verbindt hij hierdoor het raam van de Geest met het raam van de Zoon, overeenkomstig de brief aan de Hebreeën:“Vele malen heeft God tot de voorvaderen gesproken door de profeten, maar nu op het einde der tijden tot ons door Zijn Zoon”.Tenslotte, het is duidelijk dat dit kunstwerk geheel in de religieuze context van een kerk thuishoort. Mocht de kerk andere glas-in-loodramen bevatten, dan zou het een gunstige omstandigheid zijn, als die anders van karakter, mogelijk traditioneel zijn. Op deze wijze ontstaat er geen interferentie tussen dit in zichzelf gave kunstwerk en de andere ramen. Men hoede zich voor een nabootsing van reeds bestaande ramen: dat werkt altijd teleurstellend.

vrij werk kerkelijke kunst glazen | edelglas

Ontwerpschets voor te fusen (smelten) ramen. De ramen zijn in werkelijkheid 7 meter hoog, 3 stuks naast elkaar in een nis achter in de kerk.

Arend brons | Edelglas

Felicitatie prijsuitreiking glasontwerpwedstrijd Koepelkerk Maastricht.

Commentaar Dr. Frans Vervooren OCD

Amsterdam, 28 september 2011

VENI CREATOR SPIRITUS

Iconografie als richting voor de gebedshouding

(toe te voegen: de Latijnse en Nederlandse tekst van het Veni Creator en van de O-antifonen)

Maarten Arend Brons ontwierp drie gebedsramen voor een kerk waarin bijbelse symboliek uit het Oude Testament (de Tenach zoals de Hebreeuwse Schrift wordt genoemd in de Joodse traditie) en het Nieuwe Testament op een oorspronkelijke wijze samenvloeien. De symboliek is geworteld in de bestaande iconografie, maar vernieuwt deze op een oorspronkelijke wijze. De interpretatie van de betekenis van deze ramen is aan de biddende kijker zelf, maar wordt richting gegeven door het centrale geloofsgeheim van de Triniteit, in de christelijke traditie een mysterie dat zich openbaart door de genade van de Heilige Geest. De gebedsramen zijn als een verbeelding van het Veni Creator te beschouwen, de grote hymne tot de Heilige Geest die wordt toegeschreven aan Rhabanus Maurus (856) en die tot op heden in de katholieke en in de protestantse kerken een voorname plaats inneemt in de liturgie daar waar de bijstand van de Heilige Geest op bijzondere wijze wordt ingeroepen. Deze beschouwing wil de afzonderlijke ramen vanuit de tekst van de hymne Veni Creator in een trinitair perspectief plaatsen. Zo is de bede waarmee de hymne opent VENI CREATOR SPIRITUS (Kom, Schepper, Geest) als de verwijzing naar de Zoon, de Vader en de Heilige Geest te verstaan en als de gebedsrichting waarmee de ramen van links naar rechts beschouwd kunnen worden. Het linkerraam is als een indaling van de Geest van de Zoon, het middenraam als de Geest van de Vader en het rechterraam als verbeelding van de persoon van de Heilige Geest te beschouwen (naar wat het Credo ofwel de geloofsbelijdenis ons voorhoudt, namelijk dat de Geest voortkomt uit de Vader én de Zoon (qui ex Patre Filioque procedit) en dat de Geest tezamen met de Vader en de Zoon op gelijke wijze wordt aanbeden (Qui cum Patre et Filio simul adoratur). De richting van de beschouwing van de gebedsramen is van boven naar beneden (naar wat de vertaling van de hymne vraagt:daal tot ons neer), maar kan evenzeer vertrekken vanuit het centrum van het middenpaneel: de Vlam.De openbaring van de Godsnaam JHWH wordt in de Bijbel verhaald in Exodus 3: de Vlam als Centrum van de gebedsramen refereert aan het vuur dat opvlamde uit een doornstruik, terwijl Mozes toekeek en zag dat de doornstruik in lichterlaaie stond en toch niet verbrandde. Daar openbaart God zich als de God van Abraham, de God van Isaak en de God Jakob. Vuur als symbool van de Aanwezigheid Gods doortrekt de drie gebedsramen, een motief dat het Veni Creator als liefdevuur (ignis) bezingt. De nederdaling van de heilige Geest wordt op de dag van Pinksteren verhaald in Handelingen 2,3 waar er aan de leerlingen iets verscheen dat op vuur geleek en dat zich, in tongen verdeeld, op ieder van hen neerzette. Het woord van Jezus in het evangelie van Lukas 12,49, dat hij vuur op aarde is komen brengen en verlangde dat het zou oplaaien, mag hierbij in herinnering gebracht worden. Vuur gaat voor het Aangezicht van God uit, zoals de psalmen in vele toonaarden bezingen (Ps 97,3). Johannes de Doper doopte met water ter bekering; Jezus kwam dopen met de heilige Geest en met vuur, zoals het evangelie zegt (Mat 3,11;Luk 3,16)). De Aleph onderaan het gebedsraam is verwijzing naar het begin van de Schepping, van Alles, de onuitsprekelijke IK (Ani), God de Vader als de Eerste, God als Persoon die persoonlijk de mens wil verlossen. (Exodus 3,7). De Aleph is de eerste letter van de Naam die God aan Mozes openbaart: Ik-zal-er-zijn (ahjeh asjer ahjeh) in Exodus 3,14. De Vader is de CREATOR, de Schepper.

De drie gebedsramen zijn zowel boven als beneden met elkaar verbonden door hetzelfde beeld, namelijk dat van de jod/jota en de driehoek. De hebreeuwse letter jod is de beginletter van de naam van Jezus (jehoshuah); de jod is ook de eerste letter van het Tetragrammaton, de vierletterige onuitsprekelijke Godsnaam JHWH; en de jod is de eerste letter van het woord jad ofwel hand/vinger verwijzend naar de uitdrukking in het Veni Creator: dextrae Dei tu digitus: de vinger van de rechterhand van God). De driehoek is het oudste symbool van de Triniteit en is onderaan geplaatst, als verwijzing naar het geheim als fundament van het christelijk geloof.Te bedenken is dat de jod ook de beginletter is van het hebreeuwse woord jachad, dat Eenheid betekent, of als werkwoord zich verzamelen. De drie goddelijke Personen zijn Eenheid.vanaf allle eeuwigheid.Het linker gebedsraam is te beschouwen als uitdrukking van het verlangen naar de (weder)komst van de Zoon. Het raam is links geplaatst, als verwijzing naar het Credo waarin de verheffing van de Zoon aan de Rechterhand van de Vader wordt beleden (sedet ad dexteram Patris). De ‘druppels’ in het raam zijn in beweging van boven naar beden en veranderen van kleur totdat zij opgenomen zijn in het rood, daarmee uitdrukking gevend aan de Incarnatie van het Woord die een ontlediging (kenosis) is naar Filippenzen 2,6-11, de zelfgave van Hem die zich niet wilde vastklampen aan de gelijkheid met God en het bestaan van een slaaf op zich heeft genomen. De letter Lamed die in het onderste deel van dit raam valt te herkennen, brengt de roep van Jezus op het kruis in herinnering, waar de evangelist Matteus schrijft: Eli, Eli, lema (waarom) sabaktani? (Mat 27,46): Mijn God, Mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten? Dit uiterste Waarom confronteert met het kruis, maar is tegelijkertijd de weg naar de gave van de heilige Geest. God is mens geworden, maar de menswording – de incarnatie – is een zich voorzettend geheim in de geschiedenis. Wanneer er onder dit raam dan ook de aanroeping VENI staat, is dat de uitdrukking van het verlangen naar de komst van de Zoon in de wereld als de Verlosser. Zo wordt er in de zeven zogenaamde O-antifonen, die in de dagen voor Kerstmis (17-23 december) worden gezongen, gebeden om de komst (Veni) van de Verlosser. Christus is gekomen en blijft de Komende. Met het thema van de verlossing wordt de blikrichting gewend naar rechts, de oorspronkelijke kijkrichting naar de drie gebedsramen, de leesrichting van het hebreeuws (van rechts naar links), maar ook verwijzing hier naar het zien van de Vader en de Zoon door de gave van de heilige Geest (Per te sciamus da Patrem noscamus atque Filium). Het gelaat in het midden van het rechterraam is als een uitnodiging de drie ramen vanuit het Oosten te beschouwen, dat wil zeggen vanuit de richting van waaruit de Zon opkomt en het Licht doorbreekt. De christelijke kerken zijn indien mogelijk altijd georienteerd, gewend naar het Oosten, als verwijzing naar het Licht dat in de duisternis doorbreekt (Joh 1,5). Er moet licht zijn, sprak God aan het begin van de schepping (Gen 1,3: Fiat Lux); de heilige Geest breekt als licht door in het duistere verstand (accende lumen sensibus). Nu (vanuit deze blikrichting) kan ook het werkwoord gelezen worden dat er onderaan de gebedsramen in het hebreeuws staat ‘gal’ ofwel verlossen, bevrijden. Het gebed tot God als Vader, Zoon en Geest is een gebed om verlossing en bevrijding, zoals ook in het Veni Creator doorklinkt (Verlos ons als de vijand woedt, geef Heer de vrede weer voorgoed: Hostem repellas longius, pacemque dones protinus). Verlossing is als het proeven van de zoete wijn (gave van de Geest), die werd geperst uit de druiven (het lijden;de Zoon) en die zijn verzameld door de wijngaardenier (de Vader), naar de gelijkenis uit Johannes 15. Zo zijn de motieven bovenaan de gebedsramen als druiventrossen te interpreteren, symbool van de overvloed in de schepping van de Vader; eucharistisch symbool (de Zoon die zijn bloed als wijn te drinken geeft) en als gave van de Geest. De gebedsramen zijn daarmee verbeelding van de uitnodiging van Jezus geworden in Johannes 15,8:”Hierdoor wordt mijn Vader verheerlijkt, dat gij rijke vruchten draagt; zo zult gij mijn leerlingen zijn.”